مثال متصل و منفصل
سلام سوالی داشتم. در حال خواندن کتاب منزلت عقل آیت الله جوادی آملی هستم. در صفحه 177 صحبت از مثال متصل و منفصل می کنند. این دو به چه معنا هستند و تفاوتشان در چیست؟ با تشکر سروش از کانادا
پاسخ:
سلام آقا سروش.
ما علاوه بر ادراکات حسی و عقلی، ادراک خیالی داریم. ادراک حسی وقتی است که حس ما به خارج متصل است؛ مثلا وقتی در حال دیدن درختی هستیم ، این ادراک حسی است. اما وقتی درختی را که قبلا دیده ایم به خاطر می آوریم، این ادراک را مثالی یا خیالی می گویند. صورت چیزی را که در ذهن ما هست بدون اینکه با آن ارتباط حسی زنده داشته باشیم ادراک مثالی می گویند. مثال متصل یعنی صورت های جزئی که از اشیاء در ذهن داریم. متصل به معنای متصل به انسان است، یعنی در حیطه وجود ما قرار دارد.
مثال منفصل عالمی است مستقل از انسان. برخی از حکما مثل سهروردی و ملاصدرا قائلند که غیر از عالم مادی و عالم مجردات یک عالم بینابین وجود دارد که با اینکه غیر مادی است، اما برخی از خواص مادی را دارد؛ مثل صورت هایی که در رؤیا می بینیم. آنها ابعاد مادی و رنگ را دارند، اما مثلا وزن ندارند. این عالم را عالم مثال یا خیال یا برزخ می گویند. این عالم مثال منفصل است، یعنی مستقل از انسان است. برخی معتقدند روح انسان پس از جدا شدن از بدن در عالم مثال قرار دارد.
خلاصه: مثال متصل نوعی ادراک در انسان است. مثال منفصل عالمی است بین عالم ماده و عالم مجردات تام.
گاهی بین مراتب ادراک انسان و مراتب عالم امکان تناظر برقرار می کنند. انسان دارای ادراک حسی، خیالی و عقلی است؛ عالم هم دارای مراتب مادی، مثالی و عقلی است. انسان عالم کوچک و عالم انسان بزرگ است. بقول شبستری:
جهان انسان شد و انسان جهانی از این پاکیزه تر نبود بیانی