شخصیت علمی و اخلاقی آیت الله العظمی هاشمی شاهرودی

از چه زمانی با آیت الله شاهرودی آشنا شدید؟
یکی از اساتیدم آیت الله سید نور الدین اشکوری از شاگردان شهید آیت الله سید محمد باقر صدر رضوان الله تعالی علیه بود. بنده در نوجوانی با دو کتاب فلسفتنا و اقتصادنا شهید صدر آشنا بودم. با آشنایی با آقای اشکوری با ابعاد مختلف شخصیت علمی و اخلاقی شهید صدر بیشتر آشنا شدم. نخستین بار که کتاب دروس فی علم الاصول شهید صدر منتشر شد بنده این کتاب را نزد آیت الله اشکوری خواندم و از آنجا با مکتب اصولی شهید صدر آشنا شدم. در دوره ای که به درس خارج فقه و اصول مشغول شدم درس های مختلفی را دیدم اما مجذوب نشدم تا اینکه شنیدم آقای سید محمود هاشمی که از شاگردان برجسته شهید صدر است درس خارج فقه و اصول دارند (حدود سال 1364). من قبلا جلد اول تقریرات اصول شهید صدر بقلم آقای هاشمی را در کتابخانه منزل آقای اشکوری دیده بودم و قسمت هایی از آن را مطالعه کرده بودم، اما هرگز فکر نمی کردم که جوانی حدود 26 ساله آن را نوشته باشد. با اشتیاق فراوان در درس ایشان شرکت کردم. جوانی خوش سیما و خوش برخورد در دهۀ چهل از عمرش که به زبان فصیح عربی تدریس می کرد. من که مشتاق مدرسه اصولی شهید صدر بودم مجذوب شخصیت و درس ایشان شدم. و چند سال در محضرشان درس های فقه و اصول را شرکت کردم.
ویژگی تدریس ایشان چه بود؟
در آن سن جوانی و بااشتغالات فراوان سیاسی که در مجلس اعلا و جاهای دیگر داشت درس گفتن برای او مثل آب خوردن بود. احاطه اش به مباحث عجیب بود بطوری که هرگز در تدریس دچار تکلف نمی شد. تجزیه و تحلیل همه جانبه مسائل، بررسی آراء قدما و معاصرین و تبیین دیدگاه های شهید صدر از ویژگی های تدریس ایشان بود. گاهی نیز رأی خاص خود را مطرح می کرد.
آیا غیر از فقه و اصول درس های دیگری داشتند؟
در آن زمان گاهی درس اقتصاد اسلامی هم می گفتند که دنباله اندیشه های اقتصادی شهید صدر بود. یک دوره هم کتاب الاسس المنطقیه شهید صدر را تدریس کردند. گاهی مباحثی دربارۀ حقوق اسلامی داشتند. البته بنده از دهۀ هفتاد به بعد در ایران نبودم که بتوانم بیشتر از محضرشان بهره ببرم. اما میدانم که درس های فقه و اصول ایشان گسترش پیدا کرد و تا این اواخر ادامه داشت.
چه ویژگی هایی از شخصیت ایشان برای شما برجسته بود؟
یکی از ویژگی های آیت الله شاهرودی این بود که انسانی بسیار عاطفی بود، قلبی پاک و دلی مهربان داشت. با اینکه از کودکی پدرش را از دست بود و داغ سه برادر شهید دیده بود و بی شک بزرگترین مصیبت زندگش شهادت استادش شهید صدر بود, اما هیمشه لبی خندان و چهره ای متبسم داشت و غصه هایش در دلش پنهان بود. المومن حزنه فی قلبه و بشره فی وجهه. ویژگی دیگر ایشان این بود که با اینکه در اوج قله فقاهت بود بسیار متواضع و بی ادعا بود و دنبال شئونات کذایی و موقعیت های دنیوی نبود. تکلیف مداری از ویژگی های دیگر ایشان بود. با آن جایگاه علمی و فقهی که داشت بخش قابل توجهی از عمرش را صرف مسائل سیاسی و مسئولیت های اجتماعی می کرد. از زمانی که در عراق بود در مبارزات فعال بود و در یک دوره دستگیری شد و تحت وحشیانه ترین شکنجه ها در رژیم منحوس صدام قرار گرفت. او دنبال موقعیت های دنیوی نبود بلکه از روی تکلیف وارد این عرصه ها می شد. اگر دنبال موقعیت بود ماندن در حوزه و ترک فعالیت های اجتماعی موقعیت بسیار برتری را برایش فراهم می کرد. آیت الله شاهرودی مصداق بارز عالم به زمان بود. بصیرت و بینش سیاسی فراجناحی و فراملی او را از بسیاری دیگر ممتاز می کرد.
ویژگی های علمی ایشان را چگونه دیدید؟
توانایی علمی او فوق العاده بود، خلاقیت علمی، حافظه نیرومند، ذهن نقاد، قلم توانا از ویژگی های آن فقیه فقید است. آثار فقهی و اصولی او بهترین شاهد بر این مدعا است. آیت الله هاشمی فقیهی در تراز انقلاب اسلامی بود. او اگر فرصت و فراغت می یافت می توانست فقه شیعه را وارد مرحلۀ جدیدی کند. هاشمی شاهرودی گوهر یکدانه ای بود که روزگار به این زودی ها چون اویی را به خود نخواهد دید. حتی بسیاری از خواص نیز او را چنانکه بود نشناختند. چه بگویم! در شگفتم که خاک چگونه توانست چنین گوهری را در خود پنهان کند!
ای دریغا ای دریغا ای دریغ
کانچنان ماهی نهان شد زیر میغ
براستی که فقدان او ثلمه ای برای اسلام بود که “لایسدها شی.” حشره الله مع اجداده الطاهرین. این ضایعۀ بزرگ را به حضرت ولی عصر (عج)، مقام معظم رهبری و جهان تشیع تسلیت عرض می کنم. خدایش با پاکان و قدسیان محشورش کند.