در سوگ عالم ربانی آیت الله اشکوری

بسم الله الرحمن الرحیم
مروری کوتاه بر زندگی نورانی آیت الله سید نورالدین حسینی اشکوری رضوان الله علیه
به قلم محمد فنائی اشکوری

آیت الله سید نورالدین حسینی فرزند آیت الله سید علی حسینی اشکوری در سال 1316 شمسی در نجف اشرف دیده به جهان گشود. اجداد ایشان که از علمای ربانی بودند در سدۀ گذشته برای تحصیل علوم و معارف دینی از اشکور به نجف اشرف مهاجرت کرده بودند. وی پس از تحصیلات ابتدائی، دروس مقدماتی و سطح حوزه را نزد اساتیدی چون شیخ محمد علی مدرس افغانی، شیخ مجتبی لنکرانی و راستی کاشانی طی کرد. زمانی که مشغول خواندن کفایة الأصول نزد شیخ مجتبی لنکرانی بود، از طریق یک دوست لبنانی بنام سید فخرالدین با شهید سید محمد باقر صدر آشنا شد. در نخستین روز شرکت در درس کفایۀ شهید صدر، مجذوب نبوغ علمی و شخصیت معنوی شهید صدر شد بطوری که بگفته خودش همۀ اساتیدش را فراموش کرد. او که از نزدیکترین شاگردان شهید صدر و مورد اعتماد کاملش شده بود، کوشید فضلای حوزه را به درس شهید صدر دعوت کند. در حدود سال 1330 شمسی به همراه حضرات آیات سید کاظم حائری، سید محمود هاشمی و شهید سید محمدباقر حکیم و جمعی دیگر از فضلا، حلقۀ درس خارج فقه و اصول شهید صدر را تشکیل دادند. آیت الله اشکوری در سال 1338 شمسی به ایران آمد و مدت بیست ماه در حوزۀ علمیۀ قم در درس خارج امام خمینی شرکت کرد. در قسمتی از این مدت ایشان هم مباحثۀ آیت الله سید علی خامنه‌اي رهبر معظم انقلاب بود. در این مباحثات او به هوش و زکاوت فوق العادۀ حضرت ایشان پی برد. او که در طول تحصیلش در نجف و قم با فضلای توانمندی هم مباحثه بود، تصریح مي‌کرد که تنها هم مباحثه‌اي که برای او هیبت علمی داشت، آقای خامنه‌اي بود.

از ویژگی‌های بارز آیت الله اشکوری فکر اجتماعی ایشان است. ایشان از آغاز جوانی علاقه­مند به اجتماعیات و فعال در مسائل اجتماعی مربوط به روحانیت و اسلام بود. وی ارتباط نزدیکی با آیت الله العظمی حکیم داشت و مدتی نمایندۀ ایشان در بین عشایر منطقۀ چفل (ذی الکفل) بود. اما فکر و فعالیت اجتماعی ایشان پس از آشنایی با شهید صدر عمق و گسترۀ بیشتری یافت. پس از درگذشت آیت الله سید اسماعیل صدر که در بغداد و کاظمین فعالیت داشتند، ایشان از طرف شهید صدر برای ادارۀ حوزۀ علمیۀ کاظمین رفتند و در آنجا به فعالیت پرداختند. سپس به حلّه رفتند و حوزۀ علمیۀ آنجا را تأسیس و مسئولیت ادارۀ حوزۀ علمیه و روحانیت منطقۀ حله را به عهده گرفتند.

در سال 1350 شمسی ایشان توسط مأموران حزب بعث عراق دستگیر و با وضع اسفناکی از عراق اخراج و سپس در قم ساکن شدند. در قم به تدریس در مدارس مختلف از جمله در دو مدرسۀ آیت الله گلپایگانی و مدرسۀ حقانی مشغول شدند. علاوه بر این، برنامه ریزی طلاب عرب را نیز بر عهده گرفتند. تدریس ایشان و برنامه ریزی موفق و به روز و نظم و انضباطی که در برنامه‌های طلاب ایجاد کردند، مورد توجه طلاب و علما قرار گرفت.

به پیشنهاد آیت الله علی اسلامی، که در حال حاضر امام جمعه تاکستان هستند و در نجف آقای اشکوری را از نزدیک مي‌شناختند، آیت الله موسوی شالی و آیت الله باریک بین، ایشان را برای برنامه ریزی مدارس علیمۀ سردارین، شیخ الإسلام و صالحیه به قزوین دعوت کردند. وی ابتدا یک تابستان را در قزوین به این منظور سپری کرد و پس از شروع کار مدارس در قم، روزهای پنجشنبه و جمعه برای مدیریت برنامه‌ها به قزوین مي‌رفتند. پس از حدود دو سال و نیم رفت و آمد به قزوین، آیت الله اشکوری در قزوین ساکن شدند و در مدیریت حوزۀ علمیه با علمای قزوین همکاری کردند. علمای قزوین تشکلی بنام هیئت علمیه داشتند که آقای اشکوری هم به عضویت آن در آمد. ضمنا ایشان جلسات سخنرانی و آموزش معارف اسلامی برای اقشار مختلف در قزوین برقرار کردند. به عنوان نمونه، جلسۀ معارفی در مسجد بلاغی برگزار کردند که در آن افراد تحصیل­کردۀ حوزوی و دانشگاهی و بازاری شرکت مي‌کردند. ایشان ضمن بیان معارف اسلامی، اندیشه‌های روشنفکران مسلمان مانند دکتر علی شریعتی و مهندس مهدی بازرگان را نقد و بررسی مي‌کردند. همچنین یک دوره مباحث اقتصاد اسلامی را برپایۀ اندیشه های شهید صدر برای دانشجویان علاقه­مند برگزار کردند. در هیئت زینب کبرای قزوین در شب‌های یکشنبه جلسۀ تفسیر قرآن داشتند. برای کودکان و نوجوانان و همینطور بانوان نیز جلساتی داشتند. این برنامه‌ها بسیار مورد استقبال مردم قرار گرفت. در روستاهای قزوین بویژه در دو روستای خاک علی و شریف آباد نیز برنامه‌های مفصلی داشتند و توانستند ارتباط تأثیری گذاری با مردم برقرار کنند.

از آغاز شکل گیری انقلاب اسلامی در سال 1356 آقای اشکوری حضوری فعال در مدیریت حرکت‌های انقلابی داشتند. ایشان به همراه آیت الله باریک بین نقشی مهم در سازمان دهی انقلاب در قزوین داشتند. از این رو بارها از سوی ساواک دستگیر و مورد بازجویی قرار گرفتند تا اینکه در سال 1357 به شهر مرزی درگز در خراسان رضوی تبعید شدند. با روی کار آمدن دولت شریف امامی که برای حمایت از نظام شاهنشاهی تصمیم گرفت تظاهر به ارادت به علما کند تا به خیال خام خود از این طریق آن­ها را آرام کند، به تبعید علما از جمله ایشان پایان داده شد و ایشان به قزوین بازگشتند و با شور و حرارت بیشتری مبارزه را دنبال کردند. پس از پیروزی با شکوه انقلاب اسلامی آیت الله اشکوری در مدیریت شهر به­ویژه پادگان و شهربانی و سازمان دادن به انقلابیون و ایجاد کمیته‌های انقلاب نقشی برجسته داشت. با شروع جنگ تحمیلی ایشان بارها در جبهه‌ها حضور یافت و نقش مؤثری در پشتیبانی از رزمندگان به ویژه سپاه بدر، که متشکل از مجاهدان عراقی بود، ایفا کرد. در جریان فتنۀ بنی صدر ایشان به روشنگری علیه بنی صدر پرداخت که برای طرفداران بنی صدر در قزوین گران تمام شد.

وی همزمان با فعالیت‌های اجتماعی، فعالیت‌های حوزوی و تربیت طلاب را نیز در برنامه‌اش داشت، تا اینکه آیت الله موسوی شالی مدیریت کامل مدرسۀ صالحیه را به ایشان واگذار کرد. آیت الله اشکوری در مدرسۀ صالحیه هم مدیر بود، هم مدرس بود و هم مربی اخلاق و پدری دلسوز برای طلاب. ایشان به­طور شبانه روزی در مدرسه مستقر شد و فقط پنجشنبه و جمعه به منزل مي‌رفت. پس از اقامۀ نماز شب هنگام اذان صبح در حیاط مدرسه قدم زنان از مقابل حجره‌ها اذان مي‌گفت و طلاب را برای نماز بیدار مي‌کرد. سپس در مسجد صالحیه نماز به امامت ایشان برگزار مي‌شد. پس از نماز برنامۀ قرائت قرآن بود و بعد از آن یک ساعت تدریس مي‌کرد. سپس صبحانه صرف مي‌شد و پس از آن درس‌ها پیگیری مي‌شد. این موفقیت‌ها البته برای همگان خوشایند نبود بطوری که سر انجام ایشان مجبور به ترک قزوین شدند. او پس از ترک قزوین به عنوان رئیس دادگاه کیفری کرج منصوب شد و به مدت چهار سال به کار قضاوت پرداخت. با ورود به کرج دبیر روحانیت این شهر شد و در حدود شش سال اقامت در کرج، خدماتی در این شهر ارائه کرد. پس از آن ایشان چند سالی را برای تبلیغ به خارج از کشور اعزام شد. مدتی در کشور برزیل به ارشاد مسلمانان مهاجر پرداخت و مدت دو سال نیز به عنوان نمایندۀ مقام معظم رهبری در سوریه فعالیت کردند.

آیت الله اشکوری پس از اتمام مأموریت تبلیغی به قم بازگشت و مؤسسۀ شهید صدر را برای سامان دادن به آثار شهید صدر تأسیس کرد. در این مؤسسه مجموعۀ آثار شهید صدر را گرداوری و با عنوان موسوعة الإمام الشهید السید محمد باقر الصدر منتشر کردند و برخی از آن­ها را نیز به فارسی ترجمه کردند. سپس به عنوان وکیل و مسئول دفتر هم مباحثۀ سابقشان آیت الله سید کاظم حائری در نجف اشرف و نمایندۀ ایشان در عراق مشغول به فعالیت شدند. علاوه بر این ایشان درحوزۀ نجف نیز فعالیت‌هایی را آغاز کردند. . در صحنۀ جنگ با تروریست‌های داعش آیت الله اشکوری با حضور فعالشان پشتیبان فکری و معنوی مجاهدان عراقی بودند و حضور معنوی در جبهه‌ها داشتند. آیت الله اشکوری پس از عمری تلاش و خدمت خالصانه برای اعتلای اسلام و تشیع در سوم اردیبهشت 1398 شمسی در قم دعوت حق را لبیک گفت و علاقمندان و ارادتمندانش در ایران و عراق و لبنان و دیگر نقاط جهان اسلام در ماتمی جانسوز فروبرد. پیکر مطهرش پس از تشییع باشکوهی در گلزار علی بن جعفر قم به خاک سپرده شد. انا لله و انا الیه راجعون. روح بلندش در اعلا علیین با انبیاء و اجداد طاهرینش محشور باد.