دکتر محمد فنایی اشکوری در گفت و گو با شفقنا گفت: سفر در واقع فرصتی است که انسان با تنوع هستی تا حدی مواجه شود چرا که اگرانسان در یک نقطه ثابت بماند با جلوه محدودی از هستی مواجه می شود اما وقتی سفر می کند با پدیده های جدیدی روبه رو می شود که قطعأ اگر چشمانمان در جایی متوقف بود آنها را نمی دید.
عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی با بیان اینکه سفر فرصتی است برای انسان که با تنوع هستی آشنا شود خاطر نشان کرد: قرآن انسان را به سفر و تفکر در آثار و پدیده های جهان دعوت کرده است و کسانی که فقط ظاهر دنیا را می بینند و درسی از آن نمی آموزند را مذمت می کند.
این محقق و پژوهشگر فلسفه و عرفان اسلامی تصریح کرد: از نگاه قرآنی یکی از تفاوت های انسان با حیوان این است که وقتی انسان به چیزی نگاه می کند نباید در سطح ظاهر متوقف شود، بلکه باید کوشش کند که به لایه های درونی پدیده راه پیدا کند. کلمه عبرت به معنای عبور، یعنی عبور کردن از جایی به جای دیگر است، عبوری که ما را از یک نقطه به نقطه ای دیگر می رساند.
دکتر فنایی با بیان اینکه قرآن افراد را به تفکر در پدیده ها دعوت می کند اظهار کرد: قرآن کسانی را که فقط ظاهر دنیا را می بینند و درسی از آن نمی آموزند مذمت می کند” یعلمون ظاهرأ من الحیات الدنیا و هم عن الأخرة غافلون” آنان فقط ظاهری از دنیا را می بینند اما از آخرت و باطن غافلند”، اما مؤمنان و خردمندان (اولوالالباب) در آنچه که می بینند تفکر می کنند چرا که پس از دیدن، نوبت به عقل می رسد که در آنچه دیده است تفکر کند. بنابراین باید در پی آن باشیم که از هر تجربه ای درس عبرت بگیریم همانطور که قرآن می فرماید” ما قصه هایی که از انبیاء و بزرگان نقل می کنیم صرف قصه گویی نیست، بلکه بیان این قصه ها برای این است که در آنها تفکر کنید تا به حقایق پنهانی برسید.
استاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی اظهار کرد: حال سفر کردن هم می تواند این خصوصیات را داشته باشد و اگر همراه با تفکر و تدبر باشد یعنی در کنار سفر و همراه با دیدن پدیده ها و در کنار چشم و گوش، عقلمان هم فعال شود می توانیم از سفر بهره عقلانی و معنوی ببریم. مثلا به ویرانه ها و آثار باستانی که می رسیم باید به این فکر کنیم که روزگاری افرادی در این مناطق ساکن بودند و مشغول عیش و نوش بودند اما الان هیج اثری از آنها نیست و ما نیز این چنین خواهیم شد. سیروا فی الأرض فانظروا کیف کان عاقبة المکذبین.
دکتر اشکوری ادامه داد که: سفر همراه با نظر و معرفت موجب بلوغ و پختگی انسان می شود، چنانکه شاعر می گوید:
چون مرد سفر کند پسندیده شود خاک قدمش سرمه هر دیده شود
پاکیزه تر از آب نباشد چیزی هرجا که دو روز ماند گندیده شود
مؤلف کتاب “شاخصه های عرفان ناب شیعی” با اشاره به اینکه یکی از آداب سفر کردن این است که انسان همیشه به یاد خدا باشد تصریح کرد: انسان بسیاری از درس ها را می تواند با سفر بیاموزد و با دیدن پدیده ها و جلوه های هستی با آفریننده آنها آشنایی پیدا کند. در واقع دیدن مناطق زیبای دنیا ، دیدن جلوه هایی از جمال خداوند است و این دیدن می تواند باعث تعمیق خداشناسی شود و یکی از مهمترین آداب سفر کردن که در تعالیم قرآنی آمده همین است که انسان همیشه به یاد خدا باشد.
سفر فقط برای سرگرمی نیست؛ درست است که سفر موجب رفع خستگی و استراحت روحی است اما این بدین معنا نیست که در سفر از خداوند غافل شویم. ما دعای مخصوص سفر داریم؛ یعنی در آغاز سفر دعا کردن است که ما را به یاد خدا می اندازد و توصیه شده است که در سفر نماز را در اول وقت بخوانید و به بهانه در راه بودن نباید از نماز غافل شد. همه اینها نکاتی است که به ما می گوید که در لحظه لحظه سفر یک بنده صالح خدا باید به یاد خدا باشد و از او غافل نشود؛ در عین اینکه از طبیعت لذت می برد رابطه بندگی خود را با خدا در سفر تحکیم کند.
این استاد دانشگاه به نقل روایتی از امام صادق پراخت و گفت: امام صادق در یکی از روایات می فرماید”عاقل با سه هدف مسافرت می کند اول توشه ای برای قیامت، دوم تأمین مخارج زندگی و سوم لذت بردن از راه های حلال است”. انسان از طریق معرفت خدا و عبرت هایی که در سفر می آموزد ایمانش تقویت می شود.بعضی از سفر ها هم با هدف انجام می شود و جنبه تجاری دارد و شخص ضمن سفر می تواند کسب در آمد کند.
فنایی اشکوری در ادامه افزود: قسمت سوم روایت اشاره به تقویت روحیه و رفع خستگی از سفر برای کار بهتر و تجدید قوا است. وی افزود: یکی از مهمترین وظایف ما در سفر که در اسلام هم تأکید زیادی به آن شده است رعایت حقوق مردم است. در اسلام تأکید شده است که حتی المقدور تنها سفر نکنید تا در مشکلات کمک حال یکدیگر باشید و همچنین سعی کنید در سفر به همراهانتان خدمت کنید.
ما نباید خود را به این عادت دهیم که فقط از خدمات دیگران بهره ببریم یعنی دیگران خدمت کنند و ما بهره ببریم. آنهایی که در واقع می خواهند بیشترین بهره را از سفر ببرند سفر را فرصتی می بینند که به همسفرانشان تا می توانند خدمت کنند و کارهای سخت را به عهده می گیرند.
دکتر فنایی در خصوص آداب سفر کردن در دوران حاضر تأکید کرد: دو مسأله ای که امروزه درکنار همین ابعاد معنوی و اخلاقی سفر مطرح است بحث ایمنی و حفظ محیط زیست است که در گذشته مطرح نبوده. متأسفانه گاهی سفرها به خصوص در ایام نوروز به حوادث تلخ رانندگی منجر می شود که دلیل اصلی آن بی توجهی و پایبند نبودن به قانون است.
عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی گفت: این مسأله صرفا یک مساله معنوی و اخلاقی نیست بلکه یک مسأله اساسی زندگی است که حتی اگر کسی اعتقاد به معنویت هم نداشته باشد این قضیه باید مورد توجه قرار بگیرد؛ اما متأسفانه این مسأله در کشور جدی گرفته نمی شود و هر ساله شاهد فوت و مجروح شدن هزاران انسان بی گناه هستیم و دلیلش این است که خیلی ها تربیت نشده اند که در چارچوب قانون حرکت کنند و بی توجهی آنها باعث ایجاد فاجعه و پریشانی برای جمع زیادی از مردم می شود. بنابراین مسؤولین باید با این قضیه به طور جدی برخورد داشته باشند و با آموزش دادن صحیح به مردم و اعمال شدید قانون دیگر شاهد اینگونه اتفاقات نباشیم.
او ادامه داد: نکته دیگر آداب سفر در رابطه با محیط زیست است که به دلیل ضعف فرهنگی در طول این سفرها بسیار آسیب می بیند. متأسفانه سفر کردن در کشور ما همیشه همراه است با نابودی بخشی از طبیعت. خیلی ها بر اثر بی احتیاطی و عدم رعایت نظافت یا قطع درختان و تخریب گیاهان و آلوده کردن آب ها و مناظر طبیعت باعث نابودی و زشت کردن طبیعت می شوند. اگر در احیای طبیعت نقشی نداریم لااقل در تخریب آن هم مشارکت نکنیم.
او در پایان تصریح کرد: فرهنگ و رشد عقلانی و اخلاقی و معنوی در آنجایی که انسان به محیط زیست و قانون احترام قائل است آشکار می شود، اما متأسفانه رعایت این موارد در کشور ما بسیار ضعیف است و مایه تأسف است. این امر اختصاص به قشر خاصی هم ندارد و اقشار مختلف از ثروتمند و فقیر تا مذهبی و غیرمذهبی در این ناهنجاری های فرهنگی اشتراک دارند و همه این مسائل نشان می دهد که این مسائل از مشکلات فرهنگی جامعه ما است که باید ریشه یابی شود و تعطیلات نوروز فرصت مناسبی است که در این جهت کار آموزشی، تربیتی و فرهنگی صورت بگیرد و رسانه ها و مردم با کمک هم تلاش کنند تا این معضلات از بین برود.