نسبت دین و عرفان
دکتر محمد فنایی اشکوری، استاد مؤسسه آموزشی ـ پژوهشی امام خمینی(ره)، در دومین روز از کارگاه آموزشی ـ پژوهشی «حکمت اسلامی و عالم معاصر» که در سالن اجتماعات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد، با موضوع «نسبت عرفان و دین» به ایراد سخنرانی پرداخت
وی با اشاره به اینکه تعیین نسبت دین و عرفان امری بسیار مهم است، اظهار داشت:یکی از مباحث کلیدی و سرنوشت‌ساز درباره عرفان و دین که با ابهامات بسیاری همراه است تعیین نسبت میان آنهاست. دکتر فنایی اشکوری درباره همین اختلافات افزود: این ابهامات از سویی موجب مخالفت گروهی از اهل شریعت با عرفان شده و از دیگر سو، جمعی از طالبان عرفان را به بیراهه کشانده است. وی با بیان این مطلب که برخی عرفان را غیر از دین و حتی ناسازگار با آن می‌دانند، ادامه داد: بر همین اساس گروهی به عرفان دل بسته و از دین گسسته‌اند و جمعی به دین پیوسته با عرفان به نزاع برخاسته‌اند.
حجت الاسلام فنایی اشکوری در همین باره افزود: گروه دیگر هم که عرفان را سازگار با دین می‌دانند در تعیین نسبت میان آن دو اختلاف نظر دارند. برخی عرفان را عین دین یا گوهر آن تلقی می‌کنند و دسته‌ای آن‌را جزئی از اجزاء دین به شمار می‌آورند. ایشان با تأکید بر این که تعیین نسبت میان دین و عرفان جز با کاوش در ماهیت دین و عرفان ممکن نیست، گفت: نظریه‌ای که در این مجال تبیین و اثبات می‌شود این است که عرفان نه ضد دین، نه بیگانه از دین، نه عین دین و نه جزئی از اجزای دین است، بلکه عرفان بعد باطنی دین است. دکتر فنایی اشکوری با اشاره به اینکه در پرتو این نظریه، با روشن شدن نسبت دین و عرفان، چیستی آن‌ها نیز مشخص می‌شود، ادامه داد: در همین راستا به بسیاری از پرسش‌ها و شبهاتی که درباره عرفان و رابطه آن با دین وجود دارد پاسخ داده می‌شود.
استاد مؤسسه آموزشی ـ پژوهشی امام خمینی(ره) مدعی شد که با این نظریه معیاری روشن برای تشخیص عرفان اصیل از عرفان‌های ناقص، التقاطی و شبه عرفان‌ها به دست می‌آید و این بحث علاوه بر بعد علمی و آکادمیک، نتایج و آثار عملی و رفتاری نیز دارد .