ادراک معقول: حکمتی در اوج شکوه

ابن سنیا در رسالۀ معراجیه نقل می کند که رسول خدا (ص) امیر المؤمنین علی (ع) را به تعقل و ادراک معقول تشویق می فرمود: «براي اين بود که شريف ترين انسانها و عزيزترين انبيا و خاتم رسولان (ص) با مرکز حکمت و فلک حقيقت و خزانه ي عقل، يعني امير المؤمنين (ع) چنين گفت که: «يا عليُّ اِذا رأيت الناس يتقرّبون اًّلي خالقهم بأنواع البِرِّ تَقرَّبْ أنتَ اًّليه بأنواع العقل تَسبِقُهُم؛ اي علي! چون مردمان در کثرت عبادت رنج برند، تو در ادراک معقول رنج بر تا بر همه سبقت گيري. و اين چنين خطاب را جز چون او، بزرگي راست نيامدي که او در ميان خلق، چنان بود که معقول در ميان محسوس؛ لاجرم چون با ديده ي بصيرتِ عقل، مدرکِ اسرار گشت همه ي حقايق را دريافت و ديدن حکم داد و براي اين بود که گفت: “لو کُشفَ الغطأُ ما ازددتُ يقيناً”؛ اگر پرده برداشته شود، بر يقين من افزوده نگردد. هيچ دولت آدمي را زيادت از ادراک معقول نيست، بهشتي که به حقيقت آراسته باشد به انواع زنجبيل و سلسبيل، ادراک معقول است و دوزخ با عقاب و اشغال متابعت، اشغال جسماني است که مردم در بندِ هوا افتند و در جحيمِ خيال بمانند.» (ابن سینا، معراج نامه، ص15)
از این حکمت درخشان نبوی استفاده می شود که طلب معرفت نزدیک راه برای تقرب به حق تعالی و ادراک معقول برترین فضیلت است، البته بدون اینکه راه های دیگر تقرب و انواع نیکوکاری ها نفی یا کم ارزش تلقی شود. ضمنا ابن سینا در نهایت این معرفت را معرفت شهودی و از جنس دیدن (رؤیت) تفسیر می کند، نه شناخت عقلی و حصولی محض. نقطۀ اوج دیگر در بیان زیبا و بلیغ شیخ الرئیس آنجاست که در بارۀ مولا می گوید: « او در ميان خلق، چنان بود که معقول در ميان محسوس.» جا دارد انسان ساعت ها در این تعبیر باشکوه خیره بنگرد و غرق در زیبایی و تأمل در ژرفای معنای آن شود!

 کانال ما https://eitaa.com/dreshkevari