آیا مجازیم تمام مسائل فکری را در سطح افکار عمومی مطرح کنیم؟

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه تفکر خاصیت ذاتی انسان است و قابل سلب از او نیست، بیان کرد: “هر گاه تفکر را منع کنیم معنایش این است که ما جهل را بر علم ترجیح دادیم”
دکتر محمد فنایی اشکوری، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در مورد خطوط قرمز در حوزه اندیشه گفت:H“فکر می کنم برای اندیشه و فکر کردن چیزی بنام خط قرمز نداریم، البته معنای این اعتقادم این نیست که هر اندیشه ای را توسط هر کسی در هر جایی باید بیان کرد؛ چون بیان اندیشه در فضای عمومی بحث دیگری است.”
وی افزود: “بحث اینکه آزاد باشیم تا در مورد هر موضوعی فکر کنیم و با اهل اندیشه گفتگو کنیم بحث دیگری است. تفکر در هیچ موضوعی محدودیت و هیچ منع شرعی و عقلی ندارد، چون اصولا قابل محدود کردن نیست. یعنی کسی نمی تواند کسی را از فکر کردن راجع به چیزی باز بدارد چون این یک امر درونی است.”
فنایی اشکوری در ادامه سخنانش اظهارداشت: “گفتگو هم همین گونه است، گفتگو هم خط قرمزی ندارد؛ مگر در این عالم از خداوند، امر مقدس تری داریم، ولی درباره خداوند این همه بحث انجام می شود. درباره اینکه وجود دارد یا ندارد بحث می شود دلایلی برای اثبات وجود خداوند ارائه می شود و کسانی کوشش می کنند که این دلایل را رد کنند.”
وی با تأکید بر اینکه تفکر خاصیت ذاتی انسان است و قابل سلب از او نیست، بیان کرد: “هر گاه تفکر را منع کنیم معنایش این است که ما جهل را بر علم ترجیح دادیم، منتها در هر حوزه ای مهم روش تفکر است. بعضی حقایق هست که ما می توانیم از راه تفکر محض به آنها برسیم مانند مسائل معقول و فلسفی. بعضی مسائل هست که با تفکر محض نمی توان به آن رسید، بلکه باید با روش تجربی به آن رسید؛ کاری که در علوم انجام می دهند. بعضی حقایق هست که با تفکر عقلی و با تجربه هم نمی توان به آنها رسید که در این زمان ما از طریق احکام شریعت حکم می کنیم نه اینکه خود ما مستقلا در آن زمینه فکر کنیم و به نتیجه ای برسیم.”

این محقق و مدرس دانشگاه با بیان اینکه اکثر مباحث فقهی این گونه هستند تصریح کرد: “یعنی در آنها جای تعبد به شریعت هست، برای اینکه تفکر در آنجا به نتیجه ای نمی رسد، مثلا فکر کنید که در مورد نحوه عبادت فکر کنیم یعنی اینکه چگونه باید خداوند را پرستید؟، بهترین راه این است که بفهمیم خود خداوند چه راهی را برای ما معرفی کرده است، ولی علی الاصول در هیچ حوزه ای تفکر منع نشده و قابل منع هم نیست و گفتگو هم این گونه است. تفکر کار فردی است، ولی در گفتگو پای افراد دیگر به میان می آید. گفتگو و مباحثه علمی که در واقع تفکرهای مختلف با همدیگر تضارب و داد و ستد می کنند که این امر هیچ منعی ندارد و در محافل علمی می توان راجع به هر موضوعی حرف زد.”
فنایی اشکوری تأکید کرد: “در حوزه سیاسی نظام اسلامی امری که جزو مبانی نظام هست اصل ولایت فقیه است، ولی هیچ کس حق ندارد و نگفته است که در مورد ولایت فقیه نباید بحث کرد. صاحب نظران در اثبات و نقد آن بحث می کنند، اما مجاز نیستیم که تمام حوزه های تفکر را در عرصه عمومی و در سطح افکار عموم مطرح شود. سطح فهم مخاطب را باید در نظر گرفت که این شرایط عرضه عمومی تفکر را محدود می کند. بنابراین بیان عمومی می تواند خط قرمز داشته باشد، ولی بحث علمی و تفکر نمی تواند خط قرمز داشته باشد.”

وی با بیان اینکه خطوط قرمز در بیان را قانون تعیین می کند بیان کرد: “مثلا در اسلام آمده است که بیانی که برخلاف منافع ملی باشد باید محدود شود؛ در مسائل حقوقی دین آمده است که بیانی که منشأ ضرر و زیان برای کسی شود هم مجاز نیست. همچنین توهین به مقدسات در دین هم تصریح شده است. آن چیزی که در جوامع مهم بوده و آزادی بیان مطرح شده انتقاد از حاکمان بوده است؛ یعنی حاکمان مستبد نمی گذاشتند که کسی از آنها انتقاد کند در مقابل این موضوع، مسئله آزادی خواهی مطرح شد.”
وی تصریح کرد: “بنابراین مردم باید در انتقاد از عملکرد حاکمان آزاد باشند و بتوانند پیشنهاد دهند که در اسلام به این کار تشویق شده است. انتقاد، غیر از توهین کردن است. بنابراین اگر حدود دین و اخلاق رعایت شود می توانیم آرای خودمان را به صاحبان قدرت بیان کنیم، بدون اینکه قانون شرعی یا اخلاقی را نقض کرده باشیم.”